Gegoten Lood #1

PROJECT VAN INGRID ROLLEMA IN DE BESTURING DEN HAAG / OKTOBER 2010

Het zien van een kort filmpje in het NOS journaal van 5 april 2010 noopte de Haagse beeldend kunstenaar Ingrid Rollema tot het stellen van een daad.

In het filmpje werden beelden vrijgegeven van een afschuwwekkende gebeurtenis die in juli 2007 in Bagdad plaatsvond. Via de camera bij het boordkanon van een Amerikaanse gevechtshelikopter was de tv-kijker getuige van een brute schietpartij op een groepje mensen dat over straat loopt. Bij die aanval werden twaalf onschuldige burgers gedood, onder wie twee medewerkers van het persbureau Reuters. Na het vuren ontspon zich een schaamteloze conversatie tussen de piloot en de co-piloot van de Apache-helikopter. “Look at those dead bastards”, zegt de ene piloot. “Nice”, antwoordt de andere.

Het onwerkelijke karakter van deze mensonterende realiteit die via het beeldscherm haar woonkamer binnendrong, greep Ingrid Rollema zo aan dat ze zich genoodzaakt voelde daar als kunstenaar een antwoord op te geven. Zij huurde een projectruimte in het Haagse ateliercomplex De Besturing en ontwierp voor deze monumentale werkplaats een bijzondere theatersetting, bestaande uit drie aaneengesloten decors en een daartegenover geplaatste tribune. De decors worden geflankeerd en met elkaar verbonden door coulissen waarvan de zwarte, gelijkvormige elementen zijn ontleend aan de vorm van de bouwdelen van de ‘Israëlische Muur’. 

Het linkerdecor, waaraan het gehele project zijn titel – Gegoten Lood – ontleent, wordt gevormd door het opgeblazen fotobeeld van een gebombardeerde fabriek in Noord Gaza tijdens ‘Operation Cast Lead’, de Israëlische aanval die van 2 december 2008 tot 18 januari 2009 plaatsvond en waarbij aan Palestijnse zijde 1417 tegenover aan Israëlische zijde 13 doden vielen. Voor de wand met het uitvergrote fotobeeld hangen 1417 chimères (geestverschijningen) gemaakt van klei in de kleuren van het Palestijnse landschap.

Het middendecor bestaat uit het opgeblazen fotobeeld van een kapotgeschoten, nooit in gebruik genomen resort in Noord Gaza, van waaruit aan de benedenzijde een hagelwitte ‘Stairs of Fame’ de toneelruimte intreedt.

Het rechterdecor toont ons een sterk uitvergrote still van het door Wikileaks openbaar gemaakte filmpje van de ‘game-achtige’ liquidatie van twaalf mensen in Bagdad vanuit een Amerikaanse Apache-helikopter. 

Voor het project ‘Gegoten Lood’ koos Ingrid Rollema voor de beeldende metafoor van het theater. Er was een tijd dat de realiteit naar het theater werd gebracht, teneinde beter inzicht te krijgen in de realiteit, tot een duiding van waarheid te komen en de gebeurtenissen om ons heen vanuit een groter verband te kunnen waarnemen en doordenken. In onze tijd lijkt de realiteit zelf theater te zijn geworden. Welke invloed heeft deze radicale omkering op het functioneren van het individu en op dat van de massa? Welke ‘rol’ speelt eenieder van ons, geconfronteerd met het mondiale oorlogsgeweld dat dagelijks via de beeldmedia over ons heen wordt uitgestort? Welke werking heeft deze vervreemdende kanteling van de realiteit op de vorming en het funtioneren van ons geweten? Hoe beoordelen wij de informatie over conflictgebieden die ons via tv, kranten, internet etc. wordt verstrekt? Deze voortdurende stroom aan informatie, in woord en beeld, waarvan wij niet weten of die wel of niet is gemanipuleerd, kan een collectief geheugen van gebeurtenissen teweegbrengen. Hoe gaan we daarmee om? Er zijn veel zaken waarover we gevoelsmatig een oordeel denken te hebben. Zijn we in staat om deze intuïtieve wegingen om te zetten in een ‘gefundeerd (ge)weten’?

‘Gegoten Lood’ is bedoeld als zelfstandig kunstwerk, dat echter pas vervolmaakt wordt door de aanwezigheid van actoren die op de toneelvloerreageren op de confronterende decors die hun omgeven. Het uitnodigen van sprekers die hun gedachten en gevoelens over bovengeschetste probleemstellingen in deze theatersetting ten overstaan van het publiek tot uitdrukking brengen, vormt een integraal onderdeel van het kunstconcept. Waarbij ook iedere toehoorder of bezoeker het idee zou kunnen krijgen onderdeel van de ‘set’ te zijn.

In samenwerking met Özgan Gölpinar, Felix Villanueva, Sonja Zimmerman en Tom Dommisse stelde Ingrid Rollema een twee weken durend avondprogramma samen, waarin door hen uitgenodigde gasten hun betrokkenheid met en expertise over de thema’s die hen in het theater worden aangereikt, on stage werden uiteengezet. Per avond waren steeds drie sprekers aan het woord, waarna er ruimte was voor gedachtenwisseling.

Gegoten Lood #2

Gegoten Lood #2 was een gezamenlijk project van Ingrid Rollema (beeldend kunstenaar), Stef van Bellingen (curator) en Erwin Jans (dramaturg). Het project is in samenwerking met De Markten en het Vlaams-Nederlands Huis deBuren tot stand gekomen. Het project bewoog zich op het snijpunt van beeldende kunst, installatie, performance, discussie en engagement. Het bracht beeldende kunstenaars, filosofen, theatermakers, politici, activisten samen in een bewuste poging om van een artistieke ruimte ook een openbare ruimte te maken, om van het autonome kunstwerk tegelijk ook een publieke ruimte te maken en een plek van maatschappelijk debat.

En debat is er nodig! De wereld verandert in een razendsnel tempo. Sociale revoluties en economische crises kruisen elkaar. Communicatie en informatie groeien exponentieel. De organisatoren geloven in het kunstwerk als een denk- en ontmoetingsruimte waar gediscussieerd kan worden over de gang van zaken in de wereld. Een kunstwerk creëert zijn eigen autonoom perspectief, maar nodigt ook uit om er andere, ook niet-artistieke perspectieven mee te confronteren. De fysieke ruimte van Gegoten Lood, de tentoonstellingsruimte van de Markten, wordt zo het kruispunt van veelzijdige vormen van maatschappelijk en artistiek engagement.

Voorgeschiedenis (2010)

Vertrekpunt van het project is Gegoten Lood/ Cast Lead, een installatie die Ingrid Rollema in oktober 2010 in De Besturing, een loods in Den Haag maakte. Moreel verontwaardigd door de Wiki-leaks beelden die Amerikaanse soldaten tonen die vanuit een helikopter een groep Irakese burgers neerschieten en met in de herinnering de Operation Cast Lead, de militaire operatie van Israël in de Gazastrook eind 2008 begin 2009, besloot Ingrid Rollema een theatrale setting te bouwen die tegelijk een autonoom kunstwerk was als een discussieruimte.In haar werk stelde Ingrid Rollema zich de vraag wat de drastische kanteling van ons realiteitsbegrip door de nieuwe ITC (informatie- en communicatietechnologie) betekent voor de ontwikkeling, structurering en functionering van ons geweten? Ze speelde vragen naar de problematische verhouding tussen informatie en beeldvorming, en tussen zintuiglijke ervaring en morele respons.Overdag kon de bezoeker rondlopen in het kunstwerk dat het midden hield tussen een kritische reflectie op media en oorlog, en een rouwmonument voor de slachtoffers van de Gaza-oorlog. ‘Avonds werd de tentoonstellingsruimte een discussieruimte. Ingrid Rollema nodigde kunstenaars, schrijvers, filosofen, politici en activisten uit om met elkaar en met het publiek in gesprek te gaan. Het kunstwerk zelf werd een openbare ruimte.

Voor Gegoten Lood #2 vroeg Ingrid Rollema aan curator Stef van Bellingen en dramaturg Erwin Jans om samen met haar de thema’s verder uit te diepen en tot een nieuw concept te komen.

Snijpunt van disciplines

Gegoten Lood #2 is een project op het snijpunt van beeldende kunst, performance, activisme en filosofische reflectie. Het is een evenement dat beeldende kunstenaars, theatermakers, activisten, denkers en publiek samenbrengt rond een aantal eigentijdse epistemologische, ethische en esthetische vragen. Welk is het statuut van wat ons als werkelijkheid wordt gepresenteerd? Op welke waarden beroepen we ons voor ons handelen? En welke plek nemen de kunsten en het kritische denken in die discussie in? Van centraal belang is de idee dat het kunstwerk zelf een openbare ruimte, een ruimte van ontmoeting en discussie kan creëren.Gegoten Lood #2 bestond uit vier grote onderdelen:

1. een tentoonstelling met werk van verschillende beeldende kunstenaars die van 9 tot 29 november plaats vindt in de Markten in Brussel


2. een gesloten Twitter account van 5 activisten/ kunstenaars die gedurende de looptijd van het project met elkaar van gedachten wisselen vanuit de betrokken gebieden.
3. een lezingenreeks in De Markten in samenwerking met het Vlaams-Nederlands Huis deBuren.


4. een samenwerking met studenten uit Nederland en België.


5. een publicatie
 

Een virtuele wereld

Uitgangspunt is het besef van een verschuivend werkelijkheidsbegrip en de diepgaande effecten daarvan op het morele bewustzijn. Film, televisie, video, computer, internet, smartphones, facebook, twitter,… hebben een nieuwe werkelijkheidsbeleving gecreëerd, met veel nieuwe mogelijkheden maar ook met zeer problematische aspecten. Beeldvorming en (zelf)enscenering zijn twee van de basismodi geworden van ons bestaan. De socioloog Manuel Castells beschrijft de werking van de nieuwe communicatiesystemen als een proces waarin de vertrouwde coördinaten van tijd en ruimte – de fundamentele dimensies van het menselijk bestaan – ontbonden worden in een virtuele ruimte waarin tijden en locaties van hun substantie worden ontdaan. Ze worden ontvreemd en gedelocaliseerd, vervangen door een ‘space of flows’ en ‘a timeless time’.Dit zijn de materiële fundamenten van een nieuwe cultuur die de diversiteit van historisch overgeleverde systemen van representatie omvat en transcendeert: “the culture of real virtuality where ‘make belief’ is belief in the making.

post-/neo-

Het kader van het project is het geheel van parameters die de werkelijkheid maken tot hoe ze op dit ogenblik geconcipieerd wordt: geglobaliseerd; spectaculair - in alle betekenissen van het woord; beheerst door tegelijk inclusieve en exclusieve dynamieken; gevormd door tegengestelde krachten van ontgrenzing en begrenzing; aangesloten op informatienetwerken maar niet langer transparant; afkerig van geweld en gewelddadiger dan ooit; ogenschijnlijk open en democratisch en tegelijk op de rand van een permanente uitzonderingstoestand; verloren tussen post- (post-historisch, post-politiek, post-modern, post-seculier,…) en neo- (neo-imperialistisch, neo-koloniaal, neo-liberaal,…).

Ageren en activisme

Een cruciale vraag is hoe de kunstenaar en de burger een rol van betekenis kunnen spelen in deze constellatie van factoren die iedere zinvolle actie onmogelijk lijkt te maken. Peter Sloterdijk noemt de globalisering niet toevallig ‘een dadenschemering’: we lopen achter de feiten aan en zijn niet langer instaat tot betekenisvol (in de zin van wereldcreërend) handelen, alle neo-liberale peptalk ten spijt! Welke is de speelruimte die de kunstenaar en de verantwoorde burger nog resten? Welke is zijn actieradius? Heeft hij zich volledig buiten spel laten zetten? Of kan hij nieuwe strategieën ontwikkelen om een actor in zijn eigen leven en voor een betere en rechtvaardigere toekomst te zijn?

De kunst als openbare ruimte

Opzet van het project is om van de artistieke ruimte van Gegoten Lood – een hybride van theatrale en plastische elementen – een ‘openbare ruimte’ te maken: een ruimte van ontmoeting en convivialiteit, maar ook van conflict en discussie. Het is tegelijk een mogelijkheidsruimte. Zich kritisch verhouden tot de wereld betekent dat men verbeeldingsruimte moet laten om ook andere mogelijkheden te zien. Men kan zich echter afvragen of de huidige snelheid waarin wij leven nog wel op dergelijke manier kritiek toelaat als in het verleden. Hetgeen wordt gezegd en getoond wordt al ingehaald op het ogenblik dat het de wereld in wordt gestuurd. De vraag rijst dan of ‘kritisch’ nog wel de juiste aanduiding is. Misschien moeten we het ‘kritische’ vervangen door het ‘hyperkritische’ of het ‘hypokritische’ (Henk Oosterling). Hypokritisch is niet hypocriet, maar wil zeggen dat men zich op een bepaald moment bewust is van de zogenaamd kritische houding die men in een gegeven context het best kan aannemen. Er zijn geen algemene waarheden meer waarop we terug kunnen vallen. In die zin kan ‘kritisch’ niet meer ingezet worden. Dat wil niet zeggen dat we niet langer de verantwoordelijkheid hebben om een reflectieve houding aan te nemen, maar er zit een speelruimte tussen ‘reflecteren’ en ‘kritiek uiten’. Gegoten Lood wil ook en vooral die speelruimte zijn.